Kontrola poznawcza w percepcji spójności pojęciowej reklam prasowych – powstawanie iluzorycznych zależności
DOI:
https://doi.org/10.15678/PJOEP.2017.11.02Słowa kluczowe:
kontrola poznawcza, wyuczona bezradność, spójność reklamy, iluzoryczne wzorce percepcjiAbstrakt
W artykule analizowano problem tworzenia iluzorycznych wzorców percepcji w postrzeganiu reklam prasowych w świetle teorii kompensacyjnego zaspokajania potrzeby kontroli według A.C. Kaya i współpracowników oraz według koncepcji wyuczonej bezradności autorstwa G. Sędka i M. Kofty. Celem badań było wyjaśnienie, w jakich okolicznościach utrata kontroli upośledza tworzenie spójnych powiązań między elementami reklamy, a w jakich warunkach uruchamia mechanizmy kompensacyjne odpowiedzialne za tworzenie iluzorycznych zależności w postrzeganiu spójności reklam. Przeprowadzono dwa badania w schemacie: utrata kontroli vs kontrola sytuacji × silnie vs słabo powiązane elementy reklamy. Spójność reklam była ustalana za pomocą skojarzeniowego indeksu podobieństwa. Wyniki pokazały, że w warunkach dobrej kontroli poznawczej konsumenci postrzegają poszczególne elementy reklamy jako bardziej spójne, gdy te elementy są silnie ze sobą powiązane, w porównaniu ze słabo powiązanymi. Natomiast w warunkach utraty kontroli konsumenci postrzegają poszczególne elementy reklamy jako bardziej spójne, gdy w istocie te elementy są słabo powiązane, w porównaniu z silnie powiązanymi. Rezultaty są zgodne z teorią motywacji do kontroli oraz teorią kompensacyjnego zaspokajania potrzeby kontroli.Bibliografia
Barsalou, L.W. (1983). Ad Hoc Categories. Memory and Cognition, 11, 211–227. DOI: 10.3758/BF03196968.
Barsalou, L.W. (2007). Continuing Themes in the Study of Human Knowledge: Associations, Imagery, Propositions, and Situations. W: M.A. Gluck, J.R. Anderson, S.M. Kosslyn (red.), Memory and Mind: A Festschrift for Gordon H. Bower (s. 209–227). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
Cutright, K.M. (2012). The Beauty of Boundaries: When and Why We Seek Structure in Consumption. Journal of Consumer Research, 38, 775–790. DOI: 10.1086/661563.
Cutright, K.M., Bettman, J.R., Fitzsimons, G.J. (2013). Putting Brands in Their Place: How a Lack of Control Keeps Brands Contained. Journal of Marketing Research, 50, 365–377. DOI: 10.1509/jmr.10.0202.
Friesen, J.P., Kay, A.C., Eibach, R.P., Galinsky, A.D. (2014). Seeking Structure in Social Organization: Compensatory Control and the Psychological Advantages of Hierarchy. Journal of Personality & Social Psychology, 106(4), 590–609. DOI: 10.1037/a0035620.
Gąsiorowska, M., Grochowska, A. (2013). Conceptual Coherence of Print Advertisements: Effects of Brand Knowledge, Cognitive Resources and Emotion. Advances in Consumer Research, 10, 245–254.
Grochowska, A., Falkowski, A. (2012). Construction of Print Advertisement in the Context of Conceptual Coherence and Memory Distortion. Advances in Consumer Research, 38, 289–295.
Hamerman, E.J., Johar, G.V. (2013). Conditioned Superstition: Desire for Control and Consumer Brand Preferences. Journal of Consumer Research, 40, 428–443. DOI: 10.1086/670762.
Hecker, U. von, Sędek, G. (1999). Uncontrollability, Depression, and the Construction of Mental Models. Journal of Personality and Social Psychology, 77, 833–850. DOI: 10.1037/0022-3514.77.4.833.
Hiroto, D.S., Seligman, M.E.P. (1975). Generality of Learned Helplessness in Man. Journal of Personality and Social Psychology, 31, 311–327. DOI: 10.1037/h0076270.
Kay, A.C., Gaucher, D., Napier, J.L., Callan, M.J., Laurin, K. (2008). God and the Government: Testing a Compensatory Control Mechanism for the Support of External Systems. Journal of Personality and Social Psychology, 95, 18–35. DOI: 10.1037/0022-3514.95.1.18.
Kleine, R.E., Kernan, J.B. (1988). Measuring the Meaning of Consumption Objects: An Empirical Investigation. Advances in Consumer Research, 15, 498–504.
Landau, M.J., Kay, A.C., Whitson, J.A. (2015). Compensatory Control and the Appeal of a Structured World. Psychological Bulletin, 141(3), 694–722. DOI: 10.1037/a0038703.
Murphy, G.L., Medin, D.L. (1985). The Role of Theories in Conceptual Coherence. Psychological Review, 92(July), 289–316. DOI: 10.1037/0033-295X.92.3.289.
Pittman, T.S., Pittman, N.L. (1980). Deprivation of Control and the Attribution Process. Journal of Personality and Social Psychology, 39, 377–389. DOI: 10.1037/0022-3514.39.3.377.
Seligman, M.E.P. (1975). Helplessness: On Depression, Development and Death. San Francisco: Freeman.
Sędek, G. (1995). Bezradność intelektualna w szkole. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Sędek, G., Kofta M. (1990). When Cognitive Exertion Does Not Yield Cognitive Gain: Toward an Informational Explanation of Learned Helplessness. Journal of Personality and Social Psychology, 58(4), 729–743. DOI: 10.1037/0022-3514.58. 4.729.
Sędek G., Kofta M. (1993). W poszukiwaniu uniwersalnych wyznaczników zjawiska wyuczonej bezradności: przegląd klasycznych wyników eksperymentalnych i test empiryczny koncepcji egotystycznej. W: M. Kofta (red.), Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo, bezradność (s. 133–170). Poznań: Nakom.
Szalay, L.B., Deese, J. (1978). Subjective Meaning and Culture: An Assessment through Word Associations. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Walsh, G., Hennig-Thurau, T., Mitchell, V.W. (2007). Consumer Confusion Proneness: Scale Development, Validation, and Application. Journal of Marketing Management, 23(7–8), 697–721. DOI: 10.1362/026725707X230009.
Weary, G., Jacobson, J.A. (1997). Causal Uncertainty Beliefs and Diagnostic Information Seeking. Journal of Personality and Social Psychology, 73(4), 839–848. DOI: 10.1037/0022-3514.73.4.839.
Whalen, P.J. (1998). Fear, Vigilance, and Ambiguity: Initial Neuroimaging Studies of the Human Amygdala. Current Directions in Psychological Science, 7(6), 177–188. DOI: 10.1111/1467-8721.ep10836912.
Whitson, J.A., Galinsky, A. (2008). Lacking Control Increases Illusory Pattern Perception. Science, 322, 115–117. DOI: 10.1126/science.1159845.
Wortman, C.B., Brehm, J.W. (1975). Responses to Uncontrollable Outcomes: An Integration of Reactance Theory and the Learned Helplessness Model. Advances in Experimental Social Psychology, 8, 277–336. DOI: 10.1016/S0065-2601(08)60253-1.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Autorstwo
Autor (Autorzy) artykułu oświadcza, że przesłane opracowanie nie narusza praw autorskich osób trzecich. Wyraża zgodę na poddanie artykułu procedurze recenzji oraz dokonanie zmian redakcyjnych. Przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do utworu na polach eksploatacji wymienionych w art. 50 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – pod warunkiem, że praca została zaakceptowana do publikacji i opublikowana.
Zasady korzystania
Wydawca posiada autorskie prawa majątkowe do wszystkich treści czasopisma. Artykuły udostępniane są na niewyłącznej licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 Polska. Zamieszczenie tekstu artykuły w repozytorium, na stronie domowej autora lub na innej stronie jest dozwolone o ile nie wiąże się z pozyskiwaniem korzyści majątkowych, a tekst wyposażony będzie o informacje źródłowe (w tym również tytuł, rok, numer i adres internetowy czasopisma). Osoby zainteresowane komercyjnym wykorzystaniem zawartości czasopisma proszone są o kontakt z Redakcją.
